سونگگی 50 ییل دوامیده اففانستان اوزبیک تیلیده باسیلیب چیققن أیریم کتابلرنینگ فهرستی

شاعر و یازووچی: عبدالحنان قیلیچ ارسلان

قیسقچه
بیریلگن عنوان گه کوره؛ بو مقاله ده افغانستان اوزبیک تیلیده 50 ییل دوامیده چاپ دن چیققن أیریم مهم علمی، تاریخی، تنقیدی، داستانی، طنزی، شعری، نثری و تحقیقی اثرلر نینگ فهرستی حقیده سوز بارگن. شونده ی که معلوم اوزبیک تیلی ییللر دوامیده سوریلیب، کویدیریلیب، ایریم بلالر و حاکم زمان لر نینگ فلاکت لری بیلن دوچ کیلگن. شو اساسده بو ییرده اوزبیک تیلی قلمکشلر و استادلری تمانیدن یازیلگن و نشر ایتیلگن مهم کتابلر نینگ فهرستی جای آلگن.

ایزلش هدفی
بو تحقیقی مقاله دن کیلیب چیققن اینگ مهم هدفلری قوییده گی مسله لر بولسه کیره ک:
1-اوزبیک تیلیده چاپ بولگن کتابلرنی تانیشتیریشی
2- 50 ییل دوامیده قنچه مهم اثرلر چاپ بولگن و یا بولمه گن مسله لرنی یاروغلیگی
3- چاپ دن چیققن مهم اثرلر نینگ مولفی نی تانیش
4- بو مقاله نی اوقیش بیلن اوزبیک تیلیده ینه قنچه مهم اثرلر و قیسی مسله لر حقیده چاپ بولیشینی بیلیش
5- کمیت و کیفیت جهتدن اوزبیک تیلیده چاپ بولگن اثرلرنینگ بیلگیلرینی بیلیش و سیزیش

ایزلش یولی
شونده ی که قرار قوییلگن هر بیر علمی موضوع؛ عنوان و محتواسی گه کوره نیچه تورلی یول-یوریق اساسیده ایزلنه دی و تیکشیریله دی. شونگه بنا، بو مقاله ده تحقیق یوللریدن سنلمیش ( کتابخانه لیک) ایزلش بیلن یول باریلگن. بو مقاله ده تورلی منبع لردن اینیسقه بو حقده یازیلگن اثر بولمیش (کتابنامه) دن کوپراق فایده له نیلگن.

ایزلش اونیمی
بو مقاله نی اوقیگن هر بیر تیلداشیمیز؛ ییللر مابینیده آنه تیلیده یازیلیب چیققن مهم اثرلر حقیده بیراز معلومات گه ایگه بولاله دی. عینا شونینگدیک، اوزبیک تیلی ضیالی قلمکشلر و ایچکویر استادلر بیلن یازووچی و شاعرلرنی هم تانیب بیله دی. «اوزبیک تیلی» ده کتاب هم بار می؟ یازیلگن می؟ دیب اوزگه و تیلداشلر تمانیدن بیریلگن و بیریله دیگن سوراقلرنینگ جوابی نی هم شو مقاله دن تاپه آله دی. شونینگ دیک؛ اوقوچی کیشی نینگ اثر یا مقاله یازیشیگه هم بونده ی مقاله لر سببچی بوله آله دی. ینه بیر تماندن بو مقاله نی اوقیگن کیشی بیله آله دی که قیسی مسله لر بابیده منبع بار و قیسی مسله لر ده منبع بولیشی کیره ک؟ دیگن سوراقلر بوییچه هم جواب و هم فکر اویغاته آله دی….

ایزلش مناقشه سی
افغانستان اولکه سیده اوزبیک لر بویوک قوم و تاریخ بوییچه تورلی بابده اینگ یوقاری حصه قوشیب کیلگن یورتداش صفتیده کیلرمیش ایکن، بیراق بولرنینگ حق و حقوقی اینیسقه تیل و فرهنگ بابیده قنچه ایش بولگن و بولمه گن مسله لر، شونینگدیک مسله لرنی مقاله دن سیزیب آلیش ممکن. آنه تیل رواجی اوچون تیلداشلریمیز کمچیلیک کورستگن می یا دولت؟ بو مقاله نی اوقیش بیلن بیلیب آلیش ممکن چونکه بو مقاله ده فهرست بولگن اثر بیلگیلری تولیق شکلده یازیلگن دیر. دولت مقیاسیده اورین بیریلگن آنه تیل لر رواجی اوچون ایش بولینگن می یا یوق دیگن سوراق جوابی نی فهرست بولگن کتابلردن بیلینر…. عین شونده ی، شونچه مهم اثرلر یازیلیب چیققن بولسه هم اما ییترلی یا ایمس دیگن سوراق جوابی قضاوتی هم اوقووچی نینگ فکری و قضاوتی گه باغلیق بوله دی؟!!!

آچر سوزلر: افغانستان، اوزبیک تیلی، کتابلر، تاریخ، مولف، چاپ ییلی، نشر.

کیریش
«میلادی 1923- ییلدن اعتبارا، رسما افغانستان دیب اتلگن ممکلکت نینگ بیر قسمی گه أیلنگن جنوبی تورکستان قدیم الایامدن تورکی خلقلرنینگ آنه وطنی بولیب، بو ییرده نیچه مینگ ییلدن بویان اوزبیک لر و تورکمنلر، قزاق و قیرغیزلر کبی تورک ایلدیزلی خلق لر یشب کیلماقده لر…»
زمان اوتیشی بیلن هر بیر مسله گه باغلیق بولگن ایچیر-کیچیرمه لری اوزیدن اوزی بیان بوله ویره دی ایکن… شونده ی که افغانستان دیب اتلگن اولکه آتی یلغوز بیر قوم یا خاص طایفه بیلن باغله نیب قالمه یدی بلکیم بونده یشه گن و یشب کیله دیگن برچه قوم لرنینگ سهمی و حصه سی بیر بولگن. شونده ی که «افغاستان عصر مجاهدین و بر آمد طالبان» کتاب نینگ ایگه سی: «افغانستان تورلی قوملر و تورلی فرهنگ لر نینگ بولاغی دیر، اینگ مهم تاریخی تجربه لر نی اوتکزماقده…»دیگندیک، اوزبیک خلقی هم بو اولکه ده یشب اچچیق تجربه لرنی اوتکزماقده…. دوکتور شفیقه یارقین نینگ ایتیشیگه باقه: «بابری لر دوریدن سونگ، افغانستانده اوزبیک ییلکه سیگه قویاش یاغدوسی و ایسسیغی تیگمه ی قالدی. اوشه دورلردن آلیب تا بوگونگچه تورلی سیقوولر، باسیملر، ظلم لر، تعصب لر آستیده ایزیلیب، اوز یورتلریده یاتلردیک یشه ماقده لر!…»
خا شونده ی ایکن؛ چونکه افغانستان تاریخی دوره سی، میر محمد صدیق فرهنگ کتابی گه کوره تورت دوره «باشلنغیچ قرن لر، اورته قرن لر، ینگی قرن لر و حاضرگی قرن لر) بیلن چیگره لنگن، بو دوره لر و ییللر اوتمیشی بیلن هر مسله بوییچه اینیقسه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ادبی توغریسیده انچه کتابلر و مقاله لر یازیلیشی بیلن توگه تیب بولمس اما تورت دوره نینگ تورتینچی زمانی (حاضرگی قرن) نینگ قسمی ایللیک ییللیگی ده اوزبیک تیلیده قیسی مسله لر، قنده ی مسله لر، قنچه مهم کتابلر، قیسی موضوع لر تیگوره گیده و قیسی مهم اثرلر یازیلیب چیققن و مولف لری، اوزگرتیرمه لری، مترجم و نشر ایتووچیلری کیم لر بولگن دیگن سوراققه جواب بیریش اوچون شو مقاله نی یازیشگه قول اوردیم.
شونده ی که معلوم بیزنینگ یورتیمیزده تیلیمیز و فرهنگیمیز بابیده تورلی سیاست لر و تورلی توقنشوو لر عملگه آشگن بولسه هم اما خدا آلمه سین اوزبیک ملتی و تیل جانکویرلری بیلن تیلسیورلری که هر قچان بولسه تیلی و ایلی اوچون باش بیریشگه و جان قربان قیلیش گه هم حاضر بولیب تورگن لر…. شولرنینگ فداکارلیک ایشلری و ایرکین قلم قهرمانلیکلری باعث، منه بوکونده تیلیمیز بیراز یخشیلنماقده…هر چند تاریخی جریان گه کوره اینیسقه طالبلر زمانیده و حتی دموکراسینی شعار بیرگن و ایرکین سوزلش نی جهوریت دیب بیلگن ایریم حاکملر زمانیده هم تیلیمیز یازیش و نشر ایتیشده کتته توسیقلرگه دوچ کیلگن اما خداگه شکرلر بولسین حاضرگی نیچه ییل لر اراسیده کم بولسه هم اما اولگی وقتلرگه کوره کوپ یخشیلنماقده…-کوپراق و کوچلیراق بولیش نی امید قیله میز- شو اساسده بو مقاله ده مهم مسله اورین آلگن گپ فقط گینه ایریم مهم اثرلر نینگ تانیشتیرمه سی و بیلگیلری نینگ یازیلیشی کوز قیلینگن. هر چند بو ییرده لست بوله دیگن مهم اثرلر بولسه کیره ک اما بوندن کوره باشقه اثرلر هم بولیشی ممکن. لیکن قولگه کیلگن و منبع لر امکانیتی گه کوره شونچه (25) اثرنینگ بیلگیلری (مولفی، نشر ایتوووچی سی، منبعی، مهتممی، باسیلگن ییلی، محتواسی) یازیلگن. ینه بیر مهم مسله نی هم ایتیش کیره ک؛ بونده فقط گینه اوزبیکچه تیلی و بیر نیچه ته هم فارسچه-اوزبیکچه تیلی بیلن یازیلگن اثرلر تانیشتیریلگن. همده نوایی، بابر، …کبی ایسکی ایجادکارلرنینگ اثرلری هرچند ییللر مابینیده چاپ و نشر ایتیلگن بولسه هم اما سیغدیریلمه گن چونکه کوز قیلینگن هدف بو مقاله دن اوزبیکچه تیلده سونگی 50 ییل اورته لریده یازیلگن اوزبیک ایجادکارلرنینگ اثرلرینی تانیشتیریش و او حقده معلومات بیریش ایدی، شونینگ اوچون بو مقاله ده عینا گپ نی اوقیسیزدیگن امیدده من.

چاپ بولگن أیریم مهم اثرلر نینگ بیلگیسی:

1.آمو دریا:
شاعر: شرعی جوزجانی، عبدالحکیم. تیلی: اوزبیکچه. مهمتم: بیان، عبدالغفار. نشر ایتووچی: افغانستان یازووچیلر انجمنی. باسیلگن ییلی: 1369 ه ش. کتاب محتواسی: اوزبیک تیلی اوتمیشی، حاضرگی زمان اورنی، اوزبیک تیلیده یازیلگن ینگی شعریت نینگ نیماییی و ایرکین وزنلری بیلن ایتیلگن نظمی توپلم.

2. آنه یورتیم، آنه تیلیم:
   توپلاوچی: محمد علی، اصغر قاسم. نشر ایتووچی: وطن جمعیتی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1979/1358. محتواسی: بو اثر اوزبیکستانلیک معاصر شاعرلرنینگ شعری توپلمی دیر. وطن، دوستلیک، معلم و بیلم اورگنیش کبی موضوعلر حقیده ایتیلگن.
3. انقلاب ترانه لری:
   توپلاوچیلر: عزیزی، محمد قیوم و نوری، سیف الدین. نشر ایتووچی: افغانستان معارف وزیرلیگی. تیلی اوزبیکچه. باسیلگن ییلی. 1360. محتواسی: کتاب 1-4 صنفلر اوچون تیارلنگن. شعرلر ترانه شکلده و افغانستان و اوزبیکستان شاعرلر شعری و فولکلوریک شعرلر سیغدیریلگن. ترانه ده ینگی اجتماعی اوزگریشلر، مکتب، بیلیم، وطن، وطن سیورلیک، استاد و محنت کشلیک کبی موضوعلر کویلنگن.
4. اولکه‌م بهاری:
   شاعر: 22 کیشی. نشر ایتووچی: «یولدوز» جریده سی. تیلی: اوزبیکچه، تورکمنچه…. باسیلگن ییلی: 1359 ش. محتواسی: 1357 ییلی ثور آییده یوز بیرگن سیاسی و اجتماعی اوزگریشلر، اوزبیک تیلی و مدنیتی، وطن، بهار فصلی و افغانستانده گی برچه ملتلر بیردملیک و بیرلیکلری مسله لری حقیده دیر.
5. آلیسدن بیر سیس:
   شاعر: یارقین، دوکتور شفیقه. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1388 ه.ش. محتواسی: شعرلر عروضی، نیمایی و برماق وزنلریده ایتیلگن. بو شعری توپلمده بیرینچی بار عیال شاعرنینگ میین و لطافتلی تویغولری، گوزه ل تصویر، سیلیق و روان تیل همده ینگی و تینیق خیاللر آرقه لی افاده ایتیلگن.
6. بابرگه ارمغان:
   شاعر: 28 کیشی شاعر. توپلاوچی و مهتمم: یارقین، شفیقه. نشر ایتووچی: افغانستان بیلیم لر اکادمیسی. تیلی: اوزبیکچه و تورکمنچه…. باسیلگن ییلی: 1362 ه.ش. محتواسی: شعرلرده عموما بهار وصفی، ینگی اجتماعی اوزگریشلر، وطن و بیرلیک کبی موضوعلر کویلنگن. توپلم 29 کیشی شاعرنینگ 29 پرچه شعریدن توزیلگن.
7. بهار آرزو سیده:
   شاعر: ایثار، جمیله. مقدمه و اهتمام: یارقین، شفیقه. تیلی: اوزبیکچه. نشر ایتووچی افغانستان قلم انجمنی. باسیلگن ییلی: 1388 ه. ش. محتواسی: توپلم 38 ته تورلی عروض وزنلریده گی شعرلر همده 12 ته رباعیدن عبارت. دوکتور شفیقه یارقین نینگ توپلم گه یازگن سککیز بیتلی کیریش سوزیده، شاعر شعری نینگ تیلی، مضمونی و بدیعی خصوصیتلری به تفصیل تیکشیریلیب، تحلیل قیلنگن.
8. پارلاق یول:
   شاعر: قانع، سید سراج الدین. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1388. محتواسی: موضوعلری خیل-مه خیل مثلا، تینگری گه حمد و پیغمبرگه نعت، معارف، استاد، وطن، ایرکینلیک، سیوگی، ملی و شخصیتی مناسبتلرگه تیگیشلی مسله لر نی قمره گن.
9. تویغولریم، قیغولریم:
   شاعر: لبیب، سید محمد عالم. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1384 ش. محتواسی: اونده 1353- 1383 ییللر اورته سیده ایتیلگن شعرلر کیریتیلگن. توپلم کوپراغی غزل دیر. سیوگی، وطن، طبیعت، معلم کبی مسله لر بابیده ایتیلگن شعرلر دیر.
10. سوولاق:
    شاعر: تاشقین، سید تاج الدین. مهتمم: خیری آیدین. نشر ایتووچی: بیهقی موسسه. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1364 ش. محتواسی: بو توپلم 33 پرچه عروضی و ایرکین وزنلرده ایتیلگن شعرلریدن توزیلگن دیر. مضمونی خیل-مه خیل بولیب، اولرده وطن، وطنسیورلیک و تورلی اجتماعی موضوعلر اوز عکسینی تاپگن.
11. سوز اینجولری:
    شاعر: لبیب، محمد عالم. مهتمم: محمد آصف. نشر ایتووچی: افغانستان یازووچیلر اویوشمه سی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1368 ه. ش. محتواسی: توپلم 25 پرچه شعردن توزیلگن. شعرلرنینگ مضمونی سیوگی، آنه، طبیعت منظره لری، وطن همده تورلی اجتماعی موضوعلر، شخصی اویلر و کیچینمه لردن عبارت دیر.
12. کونگیل سوزی:
    شاعر: متین اندخویی، محمد امین. نشر ایتووچی: افغانستان یازووچیلر اویوشمه سی. تیلی: اوزبیکچه. محتواسی: بو شعری توپلم 40 پرچه شعردن توزیلگن. شعرلر برچه سی عروض وزنی و اساسا غزل قالبیده دیر. شعرلر سیوگی، طبیعت، وطن همده تورلی اجتماعی موضوعلر و شاعرنینگ شخصی اویلری و ایچکی کیچینمه لری اوزیگه عکس ایتتیرگن.
13. کیله جک باتورلری:
    شاعرلر: عظیمی، محمد اشرف و اوراز، عبدالرحیم. نشر ایتووچی: افغانستان یازووچیلر اویوشمه سی. تیلی: اوزبیکچه-تورکمنچه. باسیلگن ییلی: 1363 ه. ش. محتواسی: بو شعری توپلم باله لرگه اتب یازیلگن و ایککی ایری بولیمدن عبارت دیر. شعرلر تورلی اجتماعی، سیاسی و اخلاقی موضوعلر همده طبیعت پدیده لری حقیده یازیلگن….
14. گلشن ایچره:
    شاعر: انتظار جوزجانی، صدر الدین. نشر ایتووچی: جهانی همکارلیکلر اداره سی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1386 ش. محتواسی: بونده 106 پرچه عروض نینگ تورلی وزن لریده ایتیلگن شعرلر دیر. مضمونی تورلی خیل جمله دن طبیعت گوزه للیگی، وطن، آنه، سیوگی، تینچلیک، استاد، بیلیم، تورلی اجتماعی مسله لر بابیده یازیلگن دیر.
15. ینگی آچیلگن گللر:
    شاعر: آثم، داکتر عبدالسلام. نشر ایتووچی: افغانستان یازووچیلر اویوشمه سی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1363 ه. ش. محتواسی: بو توپلم تورلی عروضی وزنی و قالبلریده یازیلگن 31 پرچه شعردن عبارت دیر. وطن، بیلیم، تینچلیک، سیوگی، دوستلیک و باشقه موضوعلر توغریسیده دیر.
    16- ده یدی ایتلر کمپاینی (طنز)!
    یازووچی: یارقین، محمد حلیم. نشر ایتووچی: افغانستان قلم انجمنی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1389. محتواسی: بو طنز ژانریده یازیلگن قیسقه داستان دن عبارت. داستان، طنز نینگ افشاگرلیک، سخریه و تنقیدی روحی گه ایگه البته.
    17- همه گپ پولده (طنز)!
    یازووچی: آلتای، نورالله. نشر ایتووچی: افغانستان قلم انجمنی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1386 ه. ش. محتواسی: بو اثرده توققیزته طنز اورین آلگن. حکایه لرنینگ سوژه سی ایریم سیاسی و اجتماعی موضوعلرگه تیگیشلی دیر.
    18- افغانستانده گی اوزبیک شاعرلر:
    یازووچی: امینی، محمد کاظم. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1385 ه ش. بو اثرده تانیتیلگن 52 کیشی شاعرگه کوره بو تذکره کوپراق معاصر اوزبیک شاعرلری حقده معلومات بیرگن.
16. اوزبیک تیلی:
    مولف: خالق عبدالرحمن. نشرگه تیارلاوچی: شمس اوغلی، ادهم. باسیلگن ییلی: 1360 ه. ش. محتواسی: افغانستانده اوزبیک تیلی گرامری بوییچه باسیلیب چیققن بیرینچی اثر سنه له دی. کتاب اوزبیک تیلی گرامری، جمله لری، تینیش بیلگیلری موضوع سیده یازیلگن.
    20- اوزبیک تیلی سوزلیگی:
    مولف: آلتای، نور الله. نشر ایتووچی: جهانی همکارلیکلر اداره سی. باسیلگن ییلی: 1386 هش. تیلی: اوزبیکچه. محتواسی: کتاب بیر تیللی (اوزبیکچه-اوزبیکچه) سوزلیک دیر. سوزلیک چمه سی اون مینگ سوز، اتمه و بیریکمه لردن عبارت دیر.
17. تورکی آتلر سوزلیگی:
    مولفلر: یارقین، محمد حلیم و یارقین، شفیقه. نشر ایتووچی: جوزجان اطلاعات و فرهنگ ریاستی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1375 ش. محتواسی: بو اثر ینگی توغیلگن قیز-باله لرگه اوزبیکچه آت قوییش، کیشیلر اوزیگه تخلص تنلش یا هم شرکتلر، مغازه لر، فرهنگی و مدنی اویوشمه لرگه قوله ی و چیرایلی آت تنلش مقصدیده تالیف ایتیلگن.
18. دری، انلگیسی، اوزبیکی سوزلشگیچ:
    مولف: آرال، عزیزالله. تیلی: اوزبیکچه و …. باسیلگن ییلی: 1387. محتواسی: کتاب دری، انگلیسچه و اوزبیکچه سوزلشوونی اورگنیش اوچون مولجلنگن. اونده تورموش نینگ تورلی ساحه لریگه تیگیشلی سوزلشوولر و کیره کلی سوزلر هر اوچله تیلیده، ایری ستونده کیریتیلگن.
19. اوزبیک ادبیاتی فرهنگی:
    مولفلر: ایشانچ، ذکرالله، کوهکن، عالم. مهتمم: تاشقین بهایی. نشر ایتووچی: امیر علیشیر نوایی فرهنگی انجمنی (فاریاب بولیمی). تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: اوزبیکچه. محتواسی: بو اثر ده تورک-اوزبیک تاریخی گه تیگیشلی میلادی 4-5 عصرلر، یعنی اورخون ینی سای بیتیکلریدن باشلب، سونگگی نماینده لریگچه بولگن علمی، ادبی، تاریخی و هنری سیمالر همده یازمه اثرلرنی قمره ب آلگن….
20. اوزبیک شاعرلری:
    نشرگه تیارلاوچی: بیانی، آیخان. نشر ایتووچی: اطلاعات و کلتور وزیرلیگی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1369 ش. محتواسی: کتاب اوزبیک ادبیاتی تاریخیگه تیگیشلی بولیب، اونده قدیم زمانلردن باشلب، اونینچی هجری عصرنینگ باشلریگچه یشب ایجاد ایتگن شاعرلر تانیتیلگن.
21. خلق دردانه لری:
    توپلاوچی و نشرگه تیارلاوچی: ایماق، فیض الله. نشر ایتووچی: جهانی همکارلیکلر اداره سی. تیلی: اوزبیکچه. باسیلگن ییلی: 1382 ش. محتواسی: کتاب افغانستان اوزبیک خلق آغزه کی ایجادی اورنکلری نینگ توپلمی دیر. اونده مقاللر، جماقلر، ایرتکلر، اویینلر همده ایریم -عرف و عادت لر اورین آلگن.

سونوچ:
شونده ی که ایتیلیب اوتیلگن؛ بو مقاله نینگ اصیل محتواسی سونگی 50 -ییل مابینیده اوزبیک تیلیده استادلر و شاعرلر تمانیدن یازیلگن اثرلرنینگ معرفیسی و او حقده قیسقچه معلومات بیریش بولگن. بو مقاله ده کیریتیلگن کتابلر سانی 25 ته بولگن. سیغدیریلگن اثرلرنینگ مولفی، چاپ ییلی، محتواسی و …بیلگیلری یازیلگن. بو اثرلر فقط گینه اوزبیک ایجادکارلر تمانیدن اوزبیکچه تیلده یازیلگن کتابلردن اورنک دیر. لست دن قالگن باشقه یوزلرچه ایریم موضوع لر بوییچه نیچه تیللی ویا هم اوزبیک ایجادکارلری تمانیدن باشقه تیلده یازیلگن اثرلر بولیشی انیق ایدی اما مقاله اوزون بولمسلیگی و کوز قیلینگن هدف گه کوره شونچه بیلن خلاصه بولگن.

ماخذلر

1. پلهوان، دکتر چنگیز. (1394). افغانستان عصر مجاهدین و برآمدن طالبان. کابل- چهار راهی دهن باغ (شهر ارا).
2. صدیق فرهنگ، میر محمد. (1371). افغانستان در پنج قرن اخیر. ناشر: موسسه مطبوعاتی اسماعلیان.
3. شارق، بهرالدین. (1395). تاریخ مختصر تورکستان جنوبی (تورکان افغانستان). نشر: کابل-چاپخانه حبیب الله حسیب.
4. . نصرالله اوغلی، شهرت برلاس. (1394). افغانستانده اوزبیک تیلی ملی غایه سی و تیل تعلیمی دستورلری. نشر قیلووچی: شرکت مطبعه صورتگر.
5. وکیل زاده اندخویی، غلام سخی. (1392). تورک ها در گسترده تاریخ. محل چاپ: چاپخانه عزیزی کابل-افغانستان.
6. یارقین، محمد حلیم. (1389). کتابنامه. باسیلگن ییری: کابل، خراسان انتشارات موسسه سی.
7. یارقین، شفیقه. (1392). یولدوزلر ایزیدن (اوزبیک یاش شاعرلری). نشر ایتووچی: تعلیمی انتشارات موسسه سی.